...ไม่หลวงได้ไงล่ะ 14นิ้วเต็ม สูง 9นิ้วครี่ง แดงอมส้ม ดอกแดงตัดริ้วดอกเหลือง

   ขันหมากเป็นภาชนะใส่อุปกรณ์กินหมาก คือหมาก ใบพลู ปูนขาว-แดง สีเสียด ซึ่งใส่ในแอบเงินหรือเขินใบเล็กอีกที เป็นงานสานด้วยไม้ไผ่แล้วลงรักให้ยึดกัน ลงชาดแดงแต่งด้วยสีเหลืองหรือทอง ไม่มีฝาปิด(แบบฝาปิด ลงสมุก-ลงรักแล้วขัดเรียบจะเรียกว่าแอ็บ)  ขันหมากที่รู้จักกันทั่วไปคือขันหมากสันป่าตอง ซึ่งพบมากบริเวณบ้านต้นแหน-ลักษณะเด่นคือ โครงสร้างไม้ไผ่พัฒนาจนมีความแข็งแรงทนทาน โดยการใส่ไม่ไผ่ที่เจียนอย่างประณีตทางตั้งซ้อนอยู่ข้างในอีกชั้นหนึ่ง ทำให้ขันหมากแบบนี้มีน้ำหนักมาก ส่วนสีแดงจะออกแดงเข้ม ไม่ออกส้ม มักจะเดินลายทองแต้มดอกให้เด่นขึ้น เจ้าของขันหมากใบใดใช้งานมากและเช็ดถูบ่อย ทองและลายจะเลือนไป แต่ตัวขันหมากจะยังเป๊ะอยู่

   ส่วนใบนี้มาจากแหล่งอื่น เข้าใจว่าลำพูน หรือริมปิง ตามที่เคยทราบมา อาจมีอายุมากกว่าแบบสันป่าตองเพราะลายปั้นรักแต่งขอบที่เรียกว่าลูกติ่งของใบนี้มีความละเอียดคมชัด เนื่องจากแบบพิมพ์ที่ทำจากหินชนวนแกะยังใหม่ๆยังคม หลังจากการใช้งานไปนานๆแบบพิมพ์จะไม่คมและตื้นไป จึงอนุมานเอาว่าใบนี้ทำขึ้นช่วงแรกๆที่ช่างหอบอุปกรณ์อพยพมาจากเขตไทใหญ่ นอกจากนี้ในสมัยนั้นการใช้ทองกับงานใดๆจะสงวนไว้ให้กับเจ้านายเท่านั้น ใบนี้ใช้ชาดกับหรดาล ดูจากงานขัดและฝีมือจัดว่าประณีตมาก

   ตัวขันหมาก และขอบฝาเดิมๆ แต่"ตาด"หรือแผ่นก้น และถาดบนฉีกขาดไปเนื่องจากขนาดความใหญ่ อายุการใช้งานและหนูกัด เจอคนสานใช้ได้ทำให้ใหม่แล้วลงรักเงาเพื่อรักษาเนื้อไม้ไผ่แบบโบราณ
   ชุดแอ็บเงินลองจัดใส่ดูก็พอใช้ได้ แอ็บไซส์ใหญ่หาไม่ง่าย ขาดก็แต่ตะบันหมากทองเหลือง บางทีก็มีจอกหรือขันเล็กๆไว้บ้วนปาก

   การสะสมเครื่องเขิน-ขันหมาก-เครื่องเงิน บูมไปหลายรอบแล้ว ล่าสุดก็เมื่อโรงแรมดังแนวศิลปวัฒนธรรมสร้างกันเยอะช่วง2548-2550 อย่าลืมว่าอีกไม่นานสิ่งเหล่านี้คือตำนาน เพราะวัฒนธรรมกินหมากได้ตายไปแล้ว การทำเครื่องเขินอย่างเต็มรูปแบบและตามแบบอย่างโบราณก็จบไปนานตั้งแต่สมัยจอมพลป. พูดง่ายๆคือ พศ.2500  เราได้หันหลังให้กับเครื่องเขินที่แสนเชย แต่....ตอนนี้มีเงินหาซื้อไม่ได้....ในขณะที่ของสมัยใหม่ ไม่ว่าโลหะหรือพลาสติก ซื้อมา3อาทิตย์ต้องขายถูกๆหรือจ้างคนเอาไปทิ้ง  เครื่องเขินกลับยังสวยและใช้งานได้จริง ถ้าเราจะใช้  หีบใส่ผ้าใหม่ลงรัก กันฝนกันชื้นได้ 100% (แต่กันหนู และกันเงินหมื่นหลายหมื่นไม่ได้ 5555)