แมลงภู่คำเป็นเครื่องรางของทางล้านนาได้รับมาจากทางพม่า เครื่องรางนี้ตามประวัติเคยพบอยู่บนเสลี่ยงพระเจ้าบุเรงนองด้วยเป็นเครื่องรางที่เขาใช้กันตั้งแต่ระดับกษัตริย์จนถังสามัญชนธรรมดา การสร้างเครื่องรางนี้ต้องหาไม้ดุมล้อเกวียนโบราณที่ทำจากไม้ประดู่แดง **พญาแมลงภู่คำ ทางวิชาสายพม่านับถือมากว่า เป็นสัตว์คู่บารมีของ บายินนอง หรือบุเรงนองเป็นเจ้า บัลลังก์ที่บุเรงนองนั่งว่าราชการทั้งสองข้างจะแกะสลัก รูปพญาแมลงภู่คำ เฝ้าระวังรักษาอยู่ เป็นบัลลังค์ที่ พ่อครูโป๊ะโป๊ะอ่อง สร้างและบรรจุพญาแมลงภู่คำ 8 คู่ หากบุเรงนอง จะไปรบที่ใดจะนั่งบัญชาการ ณ บัลลังก์นี้ จนชนะทั่วทั้งสิบทิศ จึงถือได้ว่าเป็นสัตว์คู่บารมี ที่ช่วยบุเรงนองรักษาเมืองพม่าไว้ ทางพม่ามีตำนานบันทึกเรื่องราว เกี่ยวกับพญาแมลงภู่คำอย่างละเอียดว่า เป็นแมลงมงคลศักดิ์สิทธิ์ ได้รับรัศมีทิพย์โอภาส แห่งพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า ในครั้งที่ตรัสรู้บรรลุธรรมวิเศษแล้ว พญาแมลงภู่คำพากันบินไปยังป่าหิมพานต์ นำเอาดอกกาสลองทิพย์มารองรัตนบัลลังก์ ถวายเป็นพุทธบูชา พระพุทธองค์จึงได้ตรัสเปล่งพุทธวาจาประสิทธิ์พร แก่พญาแมลงภู่นั้นว่า “เป็นสัตว์ที่ประเสริฐกว่าแมลงมีปีกทั้งหลาย” พญาแมลงภู่คำนี้ นับเป็นเอกทางโชคลาภ เมตตา ส่งเสริมดวงชะตาให้มั่งคั่ง ทั้งทรัพย์สิน ยศศักดิ์ เป็นที่รักใคร่เอ็นดูของผู้คนทั้งหลาย อีกทั้งยังป้องกันคุณไสยมนต์ดำ และที่สำคัญอีกอย่างคือ หากแม้นว่าผู้หนึ่งผู้ใดคิดร้ายต่อผู้บูชา พญาแมลงภู่คำ จะไปทำร้ายบุคคลนั้น ให้ได้รับความเจ็บปวดและหลาบจำ ถ้าปรารถนาสิ่งใด จงอธิษฐานบอกกล่าวเอาเอง จะสมประสงค์ดังที่หวัง

คาถาแมงภู่คำ

## โอมพระยาแมงภู่คำ งามเหลือล้นปอตา ในโลก๋าโลกใต้ เงินคำได้ไหลนอง ตั้งข้าวของกูปองเหลือล้น ฮื้อปากั๋นค้นขนมามนุษาโลกหล้า จุมปู ปากั๋นหุ๋ม ไฝ่รักเล็งดูต๋นตั๋วกูพระยาแมงภู่คำ

## กั๊นกูสวาดมนต์กำใด ไผ๋อยู่ไหนก็บ่ได้ฮื้อก๋ายเกิดเป็น หง้าวไบ้มาก้มหัวขาบไหว้นบยำกู

## โอมพระยาแมงภู่คำ บินสะสู่อยู่บนเวหน คนทั้งหลายต่างร่ำลือต๋นกูแต้เนอ ต่างปากั๋นพร่ำเพ้อไฝ่หากู ทั้งหมู่เจ้าพระยาไพร่ฟ้า ทั้งเสนากล้าอำมาต ทั้งหมู่ประชาราษฎร์ชาวเมือง ต่างนันเนืองแซ่ซ้อน รักขิ่งข้อนหากู ปากั๋นมาจมจูอยู่ใกล้ มาเป็นข้าใช้ต๋นกู ติดกูพระยาแมงภู่คำ แต้เนอ มาเนอ เออรักอมสวาหุมติ๊ด