เจดีย์ มหาพน(เจดีย์ซุ้มเหลี่ยมทรงปราสาท)สร้างโดยข้าศึกชาวละโว้ ที่ถูกจับเป็นเชลยในสมัยพญาอาทิตยราช (กษัตริย์ลำดับที่ ๓๒ แห่งจามเทวีวงศ์) ในคราวทำสงครามระหว่างหริภุญชัยและละโว้ ครั้งที่ ๓ (โดยสงครามสองครั้งก่อนเป็นสงครามธรรมายุทธ์-ใช้ปัญญาต่อสู้กันไม่ใช้อาวุธ ครั้งแรกหริภุญชัยบุกละโว้ แข่งกันสร้างเจดีย์ที่ละโว้ ฝ่ายละโว้เป็นผู้ชนะ ครั้งที่สอง ละโว้บุกหริภุญชัย แข่งกันขุดสระน้ำที่หริภุญชัย หริภุญชัยเป็นฝ่ายชนะ) ครั้งที่สามบุตรอำมาตย์เมืองละโว้อาสาเป็นแม่ทัพนำทหารมาสู้กับหริภุญชัย แต่ได้พากองทัพเดินหลงทาง เดินเลยเมืองหริภุญชัยไปทางเหนือ จนเสบียงที่นำมาหร่อหรอและหมดลง พญาอาทิตยราช สั่งให้ทหารไปล้อมจับไว้เป็นเชลย และพระองค์ก็ทรงเบื่อหน่ายในการสงครามที่มีกับละโว้มาเกือบตลอดยุคสมัยของ พระองค์ ก็ดำริพร้อมที่จะยุติสงครามด้วยความสันติ จึงโปรดให้เชลยเหล่านั้นสร้างมหาพลเจดีย์ไว้เป็นอนุสรณ์ที่จะให้เลิกทำ สงครามต่อกัน (มหาพลเจดีย์หมายถึงเจดีย์ที่สร้างโดยพล-กำลังจำนวนมาก ต่อมาเขียนเพี้ยนเป็นสันมหาพนไป) แล้วโปรดให้เชลยเหล่านั้นสร้างบ้านเรือนอยู่ทางด้านทิศใต้ของเมือง แต่หลังจากที่เชลยเหล่านั้นอยู่มาได้ระยะหนึ่ง ก็คิดถึงลูกเมียที่เมืองละโว้ จึงกรามทูลขอลากลับไปบ้านเมืองตน พระองค์จึงให้ทำพิธีสาบานตนว่าจะไม่เป็นศัตรูต่อกันอีก แล้วอนุญาตให้กลับไปบ้านเมืองของตนไป 

หลัง จากเหตุการณ์สร้างมหาพนเจดีย์แล้ว พุทธศาสนาในเมืองหริภุญชัยที่สืบทอดมาแต่พระนางจามเทวีผู้นำพุทธศาสนามา ประดิษฐานเป็นครั้งแรกเมื่อ ๔๐๐ ปีก่อนสร้างมหาพลเจดีย์ได้เจริญรุ่งเรืองถึงขีดสุด เมื่อพญาอาทิตยราชได้พบเหตุการณ์มหัศจรรย์หลายอย่างในสถานที่แห่งหนึ่ง เกิดปรากฏพระบรมธาตุของพระพุทธเจ้าพร้อมทั้งผอบผุดขึ้นจากแผ่นดินสูงประมาณ ๓ ศอก เปร่งพระฉัพพรรณรังสีลอยอยู่ ณ ที่นั้น พญาอาทิตยราชจึงได้ทรงบรรจุผอบพระบรมสารีริกธาตุ โปรดให้ทำไว้ลงสมุกอันวิจิตรด้วยรัตนะ แล้วประดิษฐานไว้บนแผ่นศิลาแห่งหนึ่ง แล้วโปรดให้สร้างสถูปทรงปราสาทสูง ๑๒ ศอก มี ๔ เสา ประตู ๔ ด้าน(ชินกาลมาลีปกรณ์:101)

ซึ่ง เจดีย์พระบรมธาตุนั้น ยังได้รับการบูรณะต่อมาอีกหลายครั้ง เช่นในสมัยพญาสัพพสิทธิ์และสมัยพญามังรายปฐมกษัตริย์ล้านนา แต่ในการบูรณะในสมัยพระเจ้าติโลกราช กษัตริย์ล้านนา(เชียงใหม่) โปรดให้สร้างเป็นรูปทรงระฆังคว้ำที่เห็นเช่นในปัจจุบันนี้ หลังจากที่มหาพลเจดีย์ได้สร้างมาเป็นเวลานานได้เกิดปลายยอดเจดีย์หักพังลงมา ซึ่งนักโบราณคดีสันนิษฐานว่า เกิดจากเหตุการณ์แผ่นดินไหว และกู่ได้รับการบูรณะในสมัยพระสัพสิทธิกษัตริย์หริภุญชัยองค์ที่ ๓๕ ชาวบ้านทั่วไปจึงเรียกเจดีย์นั้นว่า “กู่กุด”

ต่อ มามีบันทึกของ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพที่เสร็จมาตรวจราชการมลฑลพายัพแล้ว ขากลับได้ทรงล่องเรือไปตามแม่น้ำปิงจากเชียงใหม่กลับปากน้ำโพ ในระหว่างวันที่ ๑๑-๒๖ กุมภาพันธ์ ๒๔๖๔ (สมเด็จฯมาเชียงใหม่โดยรถไฟซึ่งเพิ่งเริ่มเปิดเดินรถเป็นครั้งแรกเมื่อวัน ที่ ๑ ม.ค.พ.ศ.๒๔๖๔) ซึ่งในช่วงที่ล่องเรือผ่านเมืองลำพูนได้แวะดูเจดีย์เหลี่ยมสันมหาพน –ซึ่ง อยู่ในวัดจามเทวีปัจจุบันในวันที่ ๑๒ ก.พ.๒๔๖๔ที่ สมเด็จฯได้ถ่ายรูปเจดีย์โบราณ ๒ แห่งนั้นและได้รับการเผยแพร่จนเป็นที่รู้จักในภายหลัง โดยสันนิษฐานว่า หนึ่งในสองของเจดีย์นั้นบรรจุอัฐิของพระนางจามเทวี ที่หลังจากทำเสร็จพิธีประชุมเพลิงพระศพเจ้าแม่จามเทวี บริเวณป่ายางด้านเหนือของตัวเมืองแล้ว ท้าวมหันตยศและท้าวอนันตยศราชบุตรทั้งสอง ได้นำพระอัฐิและเครื่องอัฐบริขารของพระนางส่วนมาบรรจุสร้างสถูปเจดีย์ ไว้ในที่ดอนแห่งหนึ่งด้านทิศตะวันตกของเมืองหริภุญชัย

หลัง จากที่ครูบาศรีวิชัย กลับจากการแก้ข้ออธิกรณ์ (ครั้งที่ ๓) กรณีครูบาศรีวิชัยบวชให้ตาปะขาวปี (ครูบาขาวปี) ภายหลังจากที่เสร็จการสร้างทางขึ้นดอยสุเทพ ภายใต้การร้องขอและการสนับสนุนอย่างแข็งขันให้มีการบวช จากเจ้าแก้วนวรัฐเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่และหลวงศรีประกาศสมาชิกสภาผู้แทนรา ษฏรจังหวัดเชียงใหม่ในขณะนั้น ที่เคยรับปากรับรองกับครูบาศรีวิชัยว่าจะไม่ทำให้การบวชตาปะขาวปีครั้งนี้ทำ ให้ครูบาเดือดร้อนในภายหลัง แต่เมื่อครูบาศรีวิชัยถูกอธิกรณ์อีกครั้งหนึ่งและเดินทางไปแก้ข้อกล่าวหาที่ กรุงเทพฯ ก็หาได้มีผู้ใดไปแวะหาเยี่ยมเยียนครูบาไม่ มีแต่เจ้าหนานบุญมี สมาชิกสภาผู้แทนจังหวัดลำพูน เมื่อครูบาจนพ้นจากข้ออธิกรณ์ด้วยตัวเองได้แล้ว หลวงอนุสารสุนทรได้เข้าไปนิมนต์ครูบาศรีวิชัย ณ วัดเบญจมบพิตร ขอให้กลับไปช่วยปฏิสังขรณ์สาธารณะสถานของเมืองเชียงใหม่อีกครั้ง อันเป็นที่มาของคำตอบ ที่เป็นวลีอัมตะของครูบาศรีวิชัยที่ว่า “คราบใดที่น้ำปิงไม่ไหลล่องขึ้นเหนือ เฮา(ตัวครูบา)จะบ่ขอเหยียบแผ่นแผ่นดินเจียงใหม่อีก” ที่ทำให้เกิดการตีความภายหลังไปต่างๆนานา (ซึ่งมีหลายคนตีความว่าครูบาได้เคยพูดคุยอะไรกับเจ้าหนานบุญมีมาก่อนหริอไม่ หรือเจตนาอาจเป็นการแสดงอภิญญาทิพยจักษุฌานของครูบาอีกครั้งหนึ่งเหมือนคราว ที่ให้คำทำนายกับหลวงศรีประกาศว่าถนนขึ้นดอยสุเทพฯจะเสร็จใน ๖ เดือนแล้วก็เป็นจริงตามคำทำนาย เหมือนครูบาจะทราบว่าวันหนึ่งท่านจะกลับเชียงใหม่(รูปปั้นตีนดอยสุเทพ) ในวันที่แม่น้ำปิงไหลล่องขึ้นเหนือตอนปิดเขื่อนภูมิพลพอดีก็ได้ ซึ่งสิ่งเหล่านี้ถือเป็นอาจินไตยเกินกว่าภูมิความรู้ของคนสามัญธรรมดาในการ เข้าถึงเหตุปัจจัยของความจริงแท้ได้) เมื่อเสร็จจากข้ออธิกรณ์ครั้งนั้น ครูบาได้เดินทางกลับลำพูน มา ลงรถไฟที่สถานีรถไฟลำพูน โดยมีพระภิกษุสามเณร พร้อมด้วยเจ้าหลวงจักรคำขจรศักดิ์และคณะศรัทธาประชาชนไปต้อนรับอย่างล้นหลาม บางคนถึงกับเอาร่างกายลงนอนให้ครูบาเหยียบร่างเดินไปโดยไม่ให้เท้าครูบาแตะ พื้นดินที่สกปรก แสดงถึงความเลื่อมใสศรัทธาของผู้คนยุคนั้นว่ามีมากน้อยเพียงใด หลังจากเจ้าหลวงฯได้นิมนต์ครูบาศรีวิชัยไปพักที่วัดพระธาตุหริภุญชัย แล้วได้จัดทำพิธีถวายเครื่องสักการะบูชาและทำบุญทำทานเป็นเวลา ๗ วัน แล้วในระหว่างทำบุญอยู่นั้น เจ้าหลวงจักรคำฯพร้อมด้วยเจ้านาย สส.และข้าราชการ ได้กราบอาราธนานิมนต์ท่านครูบาไปบูรณะซ่อมแซมวัดร้างที่มีมาแต่โบราณที่ เรียกว่ากู่กุด ครูบารับปากจะช่วยเหลือแต่ขอกลับไปบ้านปางบ้านเกิดก่อน

เมื่อครูบาศรีวิชัยได้กลับมาเป็นประธานในการบูรณะ กู่กุดในปี พ.ศ.๒๕๗๙

ครู บาฯได้ให้สานุศิษย์แผ้วถางเถาวัลย์ปรับสถานที่แล้วได้ก่อสร้างพระวิหารขึ้น มาก่อน พระเณรต้องปั้นอิฐและเผาเอง(เตาเผาอยู่บริเวณที่ทำการขุมชุนหน้าวัด)หรือชาว บ้านนำอิฐที่ปั้นสลักมีรูปตัวเปิ่งปีเกิดจากบ้านมาฮอมร่วมทำบุญกับครูบา เมื่อพระวิหารเสร็จจึงได้สร้างกำแพงรอบวัด เมื่องานก่อสร้างทุกอย่างเสร็จเรียบร้อย จึงได้ทำบุญฉลองสมโภช “ปอยหลวง” ๑๕ วัน ๑๕ คืน แล้วได้ตั้งชื่อ “วัดจามเทวี” 

เป็น ที่น่าสังเกตการณ์จัดงานปอยหลวงของครูบาศรีวิชัย จะมีความแตกต่างกับปอยหลวงในปัจจุบันนี้ คนเฒ่าคนแก่เล่าให้ฟังว่า ปอยหลวงในสมัยนั้นชาวบ้านที่จะมาร่วมทำบุญกับครูบาก็จะเอาผลผลิตทางการเกษตร ข้าวสาร พริก กล้วยอ้อย ฟักแฟงแตงกวาที่ตนเองปลูกเอามาฮอมที่บริเวณวัดแห่งเดียว เมื่อครูบาก็จะปันพร(อย่างรวดเร็วด้วยเพราะมีคนรอจะถวายของและต้องให้ อนุโมทนาเยอะมาก)ให้แล้ว ก็จะเอาของทานนั้น ไปทำเป็นอาหารเลี้ยงสู่กันเอง(โรงทาน)หากของทานเหลือกินก็จะให้นำไปเลี้ยง พวกขี้โซ่ (นักโทษ-เรือนจำลำพูนขณะนั้นอยู่ที่พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติหริภุญไชยใน ปัจจุบัน) แล้วปอยหลวงก็ไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายมาก และก็ไม่มีการตั้งวงเลี้ยงสุรายาเมาร้องรำทำเพลงอย่างเอิกเริก จนเกินความพอดีเช่นปอยหลวงในปัจจุบันนี้

ครู บารับนิมนต์ไปนั่งหนัก(เป็นประธาน)ในการสร้างสะพานข้ามแม่น้ำปิงที่บ้านริม ปิงไปฝั่งหนองตอง เชียงใหม่ แต่สร้างยังไม่ทันเสร็จ ครูบาฯอาพาธเป็นโรคริดสีดวงทวารที่ครูบาบอกกับสานุศิษย์ภายหลังว่าเป็นกรรม ของครูบาในภพก่อน ๆที่เคยเอาเหล็กแหลมแทงก้นกบจนต้องทุกข์ทรมานมาถึงชาตินี้ ครูบานอนรักษาตัวที่วัดจามเทวี

จนสุดท้ายเห็นว่าไม่ไหวครูบาจึงขอกลับไปบ้านปาง และได้มรณภาพลงอย่างสงบในวันที่ ๒๐ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๔๘๑ เวลา ๒๔.๐๕.๓๐ น แล้ว ตั้งศพของท่านไว้ที่บ้านปาง ๓ ปี จึงเคลื่อนศพใส่โลงแก้วมาไว้ที่วัดจามเทวี ในปี พ.ศ.๒๔๘๔ เพื่อรอพระราชทางเพลิงศพ แต่ก็มาเกิดสงครามโลกครั้งที่ ๒(๒๔๘๔-๒๔๘๘) เสียก่อน จนถึงปี พ.ศ.๒๔๘๙ ได้มีการทำบุญ ๑๕ วัน ๑๕ คืน ก่อนที่จะพระราชทานเพลิงศพครูบาในวันที่ ๒๑ มีนาคม พ.ศ.๒๔๘๙ ที่วัดจามเทวี วัดสุดท้ายที่ท่านสร้างมานั่นเอง